De idee van een nieuwe gemeenschap die zich ontwikkelt los van kerk en staat, die zich zonder de last van bestaande tradities en systemen opnieuw uitvindt, leidt niet tot een realistisch verhaal, maar tot een utopische verbeelding van een onbereikbaar ideaal.
Allicht het bekendste voorbeeld van een utopische gemeenschap, waaraan het genre van de utopie zijn naam ontleent, is Utopia (1516) van de Engelse humanist Thomas More.
Utopische verhalen spelen zich vaak af op een eiland of een andere van de maatschappij afgezonderde plek en hebben steeds een politiek-maatschappelijke dimensie. Van het omgekeerde, een dystopie of anti-utopie, de verbeelding van een kwalijke ontwikkeling van een maatschappij, zijn Aldous Huxleys Brave new world (1932) en George Orwells 1984 (1949) beroemde voorbeelden.