Kies je taal:
48 Thumb Dsc0027 583 390 S C1 C C 0 0 1

Van alle Nederlandstalige auteurs is niemand zo druk in de weer geweest met zijn reeds gepubliceerde werk als Hermans. Zo voegde hij aan de tweede druk van Uit talloos veel miljoenen bijvoorbeeld een slothoofdstuk van drie pagina’s toe.

Behalve de correctie van een enkele zetfout heeft Hermans aanvankelijk weinig aan Nooit meer slapen veranderd. Toch moest al bij de eerste drukproef dit slot sneuvelen voor een uitgebreider einde: ‘...[waarom ik verdrietig ben] en als het zover komen mocht dat ik een ander leven begin, zal ik haar alleen maar verdriet doen en zij zal er nooit iets van begrijpen.’

Voor de elfde druk uit 1973 bracht Hermans meer dan honderd correcties aan. Hij deed dat naar aanleiding van een brief die de in Nederland wonende Noor Per Jordal hem had gestuurd. Noorse (plaats)namen en uitdrukkingen werden voortaan correct weergegeven en Issendorfs vriend Arne kreeg een achternaam: Jordal.

Nog ingrijpender ging Hermans te werk voor de vijftiende druk (1978). Zijn ‘nieuwe ideeën’ leverden meer dan driehonderd correcties op, waaronder substantiële toevoegingen. Zowel het element van de zinloosheid als het complot tegen Issendorf (en zijn promotor Sibbelee?) wordt hierdoor versterkt.

In 1991, bij de vierentwintigste druk werd het al in 1966 aangekondigde motto van Newton toegevoegd. Ook nog in de volgende druk van 1993, de laatste die tijdens Hermans’ leven verscheen, bracht hij correcties aan.